पाण्याखालचे जग... (The Judgment Day)

याआधीच्या भागात मी स्कुबा डायविंगची माहिती दिली. त्याचे प्रशिक्षण, वापरत येणारी उपकरणे, त्यातले मानसिक आव्हान हे सगळं सांगितलं. तोवर मी प्रत्यक्ष समुद्रात डुबकी मारली नव्हतीच. समुद्रातल्या डुबकीत मासे सोडुन दुसरं काही विशेष दिसेल असंही वाटलं नव्हतं. पण...

शेवटी तो दिवस आला. आठवड्यापासून हवामान चांगलं नव्हतं. मे महिना असुनही थंडी वाढली होती, त्यातच पाऊसही चालू होता. पॅरिसहुन संध्याकाळची TGV घेऊन रात्री मार्सेय (Marseilles) ला पोचलो. (६०० किमी = ३ तास ३० मी!!!) बरोबर आमच्या क्लबमधून घेतलेले स्कुबाचे जाकिट आणि हवेच्या टाकीला लावायच्या नळ्या होत्या. शिवाय शेवटच्या मिनिटाला केलेली खरेदी म्हणजे गोताखोरीचे हातमोजे, पायमोजे आणि पोहायचा शर्ट. तिथल्या पाण्याचं तापमान १५ अंश सेल्सिअसच्या आसपास असल्याने या गोष्टी लागायची शक्यता होती. रेल्वेत जाताना आम्हाला दिलेलं कोर्स मटेरिअल वाचण्यात वेळ छान गेला. गोताखोरी करतानाची खुणेची भाषा, लागणारी वेगवेगळी उपकरणं, पाळायचे नियम आणि घ्यायची काळजी यांची एकदा उजळणी झाली. माझं फ्रेंच देखील थोडं सुधारलं. राहून राहून सारखा विचार करत होतो की समुद्रात पाण्याखाली कसं वाटेल... पण जेवढा विचार करावा तेवढा मनावरचा ताण वाढतच होता. शेवटी काहीही विचार न करता जे समोर येईल त्याला तोंड द्यायचं ठरवलं. रात्री मार्सेय स्थानकावर बाकीचे लोक भेटले. तिथून क्लबला घेऊन जायला त्यांच्या मिनीबस आल्या होत्या. झोपायची सोय गोताखोरी क्लबमध्येच होती.

सकाळी उठून आवरून न्याहारी केली आणि सगळे खाली जमलो. पहिलं काम म्हणजे गोताखोरीचा सुट आणि वजनांचा पट्टा भाड्यानी घेणं. जाकिट आणि हवेच्या टाकीला लावायच्या नळ्या बरोबर होत्या. हवेची टाकी बोटीच्या धक्यावर मिळणार होती. माझ्या मापाचा सुट तर अजिबात सुटसुटीत नव्हता!

मी सुट चढवताना [१]




ते जाड कापडाचे (७ मिलीमीटर) एकावर एक घालायचे दोन सुट होते. दोन्ही 'वन पीस' होते आणि आतला फुल तर वरचा हाफ होता. वरच्या सुटला जोडलेली टोपीपण होती. हा सुट घालायचा म्हणजे एक कसरतच होती. पण १५ अंश सेल्सिअसच्या पाण्यात याची गरज होती. सुट सच्छिद्र (Porous) अशा कृत्रिम कापडाचा होता ज्यात हवेचे अतिशय छोटे बुडबुडे अडकवलेले असतात. शिवाय सुट आणि त्वचा यामध्ये अडकलेले पाणी देखील शरीराला गरम ठेवते. पण या जादा सुट मुळे आपली घनता कमी होते त्यामुळे पाण्यात बुडण्यासाठी वजनाचा पट्टा देखील घालावा लागतो. मागच्या भागात सांगितल्याप्रमाणे फक्त शरिराचे वजन आपल्याला बुडवायला पुरेसे नसते. गोताखोरीच्या सामानासकट देखील आपण कसेबसे बुडू शकतो. वर हा हलका सुट घातल्यामुळे बुडणे अजूनच अवघड होते. त्यामुळे मला सात किलोची वजनं लावलेला पट्टा कंबरेला लावावा लागला.

अशा प्रकारे पहिल्या वहिल्या (समुद्रातल्या) डुबकीसाठी आम्ही तयार झालो. क्लबच्या प्रांगणात आम्हाला डुबकीच्या जागेची माहिती दिली गेली. फळ्यावर डुबकीच्या ठिकाणाचा नकाशा काढून बोट कुठे नांगर टाकेल, तिथून कुठे जायचं, काय बघायचं हे सांगितलं गेलं. तसं आमच्या (लेवल-१ गोताखोर[३]) बरोबर प्रशिक्षक असण्याने दिशादर्शनाची जबाबदारी आमची नव्हती. इथून मिनिबसेस आम्हाला सगळ्यांना धक्यावर घेऊन गेल्या. इथे हवेच्या टाक्या घेतल्या. त्याला जाकिट, नळ्या जोडल्या. सगळं व्यवस्थित आहे का ते बघितलं आणि सर्व समान बोटीत ठेवलं.




क्लबच्या बोटी 'झोडीयाक' प्रकारच्या होत्या. मधोमध सगळ्यांच सामान स्टीलच्या फ्रेमला बांधायचं आणि कडेला फुगवलेल्या रबरावर आपण बसायचं. तशी बोट जास्त मोठ्ठी नसते. तरी एका बोटीत पंचवीसेक लोकं बसतात.







गोताखोरी किनाऱ्यावर करत नाहीत तर समुद्रात असलेल्या बेटांच्या इथे बोटीवर नेले जाते. हे ठिकाण धक्यापासून बरेच लांब असू शकते. एकदा बोटीने नांगर टाकला की सगळे एकाडएक तयार होतात आणि पाण्यात उतरतात. बोटीच्या प्रकारानुसार पाण्यात कसं उतरायचं ते ठरतं. झोडीयाक वरून आम्ही पाठीमागे अंग झोकून देऊन पाण्यात उतरत असू.

.


पाण्यात उतरल्या उतरल्या पहिली जाणीव झाली ती खारट चवीची. मी तर विसरलोच होतो की समुद्राचं पाणी खारट असतं ते! जलतरण तलावात एरवी सराव करताना तोंडात थोडं पाणी गेलं तरी काही बिघडत नाही. थोडं पाणी पोटात गेलं तरी नो प्रोब्लेम! पण इथे तोंडात गेलेलं खारट पाणी धड गिळताही येत नाही आणि बाहेरही काढता येत नाही. दुसरी गोष्ट म्हणजे एवढा जाड सुट घालून थंड पाण्यात डुबकी मारायची ही पहिलीच वेळ. सुट घातल्याने थंड पाण्याची जाणीव हाताचा पंजा, पाऊले आणि चेहरा इथेच झाली. या नवीन अनुभवांना सावरून आम्ही तिघं आमच्या प्रशिक्षकाबरोबर खाली जाण्यासाठी नांगराच्या दोरखंडाला पकडून तयार झालो. जाकिट आणि फुफूसातील हवा काढून देखील मी खाली गेलो नाही म्हणाल्यावर माझ्या प्रशिक्षकांनी मला नांगराच्या दोरखंडाला पकडून खाली यायला सांगितलं. पाणी जलतरण तलावाइतके स्वच्छ नसल्याने सुरवातीला काहीच दिसत नव्हते. थोड्या वेळानी डोळे सरावल्यावर तळ दिसायला लागला. वरती बघितलं तर 'Finding Nimo' मधे जशी खालून वरची बोट दिसते तशीच मलापण वर बोट दिसल्याने गंमत वाटली.




जसे जसे खाली जाऊ तसे कानातला आणि घशातला हवेचा दाब सारखा करावा लागतो. आम्ही सरळ खाली साधारण सात-आठ मीटर गेल्यावर दोरी सोडली आणि प्रशिक्षकाच्या मागे मागे जाऊ लागलो. दर दोन मिनिटांनी तो आमचे हाल हवाल विचारात होता. आता मनावरच दडपण कमी झालं होतं. आजूबाजूला मासे, प्रवाळ आणि इतर पाण वनस्पती दिसत होत्या.

इथे थोडं पाण्याखालच्या भूरचनेबद्दल सांगितलं पाहिजे. मला बरेच लोकं हा प्रश्न विचारतात की "समुद्राची सरासरी खोली किती असते?". तर समुद्र हा काही जलतरण तलावासारखा नाही. जशी भूरचना जमिनीवर असते तशीच पाण्याखाली देखील असते. डोंगर, पठार, कडा, दरी या गोष्टी समुद्राखाली देखील दिसून येतात. त्यामुळे सपाट तळावरून जाताना असे वाटायचे की आपण एखाद्या जंगलातून जातोय तर एखाद्या कड्यावरून पलीकडे जाताना वाटायचं की आपण उडतोय! एक-दोनदा त्या सरळ खाली जाणाऱ्या कड्याची मला भीती देखील वाटली. कधीकधी तळ इतका दूर असे की दिसायचा पण नाही म्हणजे पायाखाली जमीनही नाही, मी उडत पण नाहीये आणि खाली पडत पण नाहीये अशी काहीतरी विचित्र परिस्थिती. त्यामुळे ताळमेळ जुळायला थोडा वेळ लागायचा. खासकरून हे विचार जेंव्हा आजूबाजूला जास्त काही बघण्यासारखं नसेल तेंव्हा येतात. पहिल्या डुबकीत बघितलेली विशेष गोष्ट म्हणजे छोट्या दगडांच कुंपण असलेलं ऑक्टोपसच घर! शेवटी तीन मिनिटं तीन मीटर खोलीवर decompression साठी थांबून आम्ही वरती आलो. ही डुबकी चाळीस मिनिटांची झाली आणि माझ्या टाकीचा दाब २०० बार वरून ४० बार[२] वर आला. पहिलीच डुबकी असल्याने बरीच जास्त हवा मी घेतली होती. बोटीत चढताना जाणवलं की पायात त्राण राहिला नाहीये!

एक एक करत सगळे बोटीत परत आल्यावर आम्ही परत निघालो. सगळ्यांची परिस्थिती माझ्यासारखीच झाली होती. क्लबवर परतल्यावर अंघोळ करून जेऊन घेतलं. सणकून भूक लागली होती. थोडा वेळ आडवं पडल्यावर पुन्हा आवरायला सुरवात केली. कारण दीड वाजता दुपारच्या डुबकीसाठी निघायचं होतं. परत सकाळसारखंच आवरुन धक्यावर पोचलो. समुद्र सकाळसारखा शांत नव्हता. बंदर सोडून थोडे आत गेल्यावर समुद्राचे रूप बघून तर माझे धाबे दणाणले. एका हाताने समोरची फ्रेम आणि दुसऱ्या हाताने बोटीच्या कडेला असलेली दोरी घट्ट पकडली आणि चेहरा शक्य तितका सामान्य ठेवण्याचा प्रयत्न करत होतो. पहिल्यांदाच असा समुद्र पाहिलेल्या सगळ्यांची हीच गत झाली होती. लाटा जवळ जवळ नव्हत्याच... पाणी नुसते डचमळत होते. समुद्र एखाद्या जिवंत प्राण्यासारखा वाटत होता. पाण्याच्या टेकड्या तयार होत होत्या आणि त्या टेकड्यांवरून आमची बोट उड्या मारतच चालली होती. पण आमचे प्रशिक्षक एकदम निवांत होते! काहींनी तर कुठेही पकडले देखील नव्हते! मग मी पण हळूहळू एक हात सोडला.... सरळ बोटीच्या दिशेनी पाहू लागलो... मग लक्षात आलं की घट्ट पकडून ठेवल्याचा फायदा नाहीच झाला तर तोटाच होतो. झोडीयाक बोटीत बसायला फुगवलेल्या रबरी नळ्या असल्याने बोट जरी उड्या मारत गेली तरी आपल्या बुडाला ते धक्के बसत नाहीत. तरी दोन्ही हात सोडून बसणं काही जमलं नाहीच!

वरती समुद्र एवढा खवळलेला आहे तर खाली काय असेल, हा विचार मी सारखा मनातून बाहेर काढत होतो. माझं प्रशिक्षण आणि बरोबरचा प्रशिक्षक यांच्यावर विश्वास ठेऊन पाण्यात उतरलो. खाली गोष्टी जरा ठीक होत्या. पाण्याचे डचमळणं तळाशी कमी होत जातं. त्यामुळे प्रशिक्षकांनी सांगितलं होतं की पाण्याखाली दगडांच्या शक्य तितक्या जवळून जायचं. पाण्याचा प्रवाह पुढे-मागे होतो त्याबरोबर तळातले गवत देखील डोलत असतं. त्याकडे अगदी बघत राहावं असं वाटतं. यावेळी एके ठिकाणी दोन ऑक्टोपस आम्हाला बघून अजून खोल पळून जाताना दिसले. थोड्या वेळानी प्रवाहाची तीव्रता वाढल्यासारखी वाटली बहुतेक त्यामुळेच आमच्या प्रशिक्षकांनी परत फिरायचा इशारा केला. प्रवाहाची तीव्रता खरचं वाढली होती. त्यातच मला तळालगत राहता येईना. माझ्या प्रशिक्षकांनी मला पकडून खाली आणले आणि एका दगडाला धरायला सांगितले. तिथे समोरच कोपऱ्यात एक मोठ्ठा ऑक्टोपस होता. त्याला जायला कुठे जागाच नसल्याने आमच्याकडे (घाबरून किंवा चिडून) बघत होता. पण आम्हाला त्याला बघायला वेळ नव्हता. या गोंधळात आमच्या तिधांपैकी एक जण हरवला. प्रशिक्षकांनी इकडे तिकडे शोधले पण तो काही मिळाला नाही (नंतर कळलं तो दुसऱ्या गटाबरोबर पुढे गेला. जेंव्हा त्याच्या लक्षात आलं की हा चुकीचा गट आहे तेंव्हा त्याने आम्हाला शोधायचा प्रयत्न केला पण आम्ही त्याला सापडलो नाही आणि तोवर तो गटही पुढे गेला! शेवटी मग तो एकटाच हळू हळू वरती आला... हे देखील आधी प्रशिक्षण देताना सांगितलेलं असतं) आम्हीपण हळू हळू वरती आलो. बोटीपासून आम्ही बरेच दूर असल्याने पुन्हा बोटीपर्यंत पोहत जाणे आलेच. त्यातूनच तो थकवा, खवळलेला समुद्र यामुळे पाय मारणं पण कठीण झालं होतं. शेवटी काही मीटर प्रशिक्षकांनीच आम्हाला ओढलं. बोटीत कसेबसे चढलो. हात-पाय अगदी गळून गेले होते. आमचीच नाही तर सगळ्यांची हिच अवस्था होती. यावेळी कळलं की प्रशिक्षकांचं काम किती अवघड असतं ते!

संध्याकाळी परतल्यावर सगळे ताजेतवाने झाले. थोडे आजूबाजूला भटकून आले आणि मग सुरु झाली पार्टी!! प्रत्येकानी काहीतरी खायला आणि प्यायला आणलेले. सगळे मधे टेबलावर ठेऊन बाजूला अड्डा जमला. गप्पा चालल्या होत्या, खेचाखेची चालली होती. मला थोडं कळत होतं बरचसं फ्रेंच डोक्यावरून जात होतं. मग ज्यांना थोडं इंग्रजी येत होतं ते आवर्जुन माझ्याशी गप्पा मारून गेले. रात्रीच्या जेवणानंतर पुन्हा अड्डा जमला. मी आपला रात्री दहाला जो झोपलो तो सरळ सकाळी सातला उठलो. ही लोकं रात्री एक-दोन वाजेपर्यंत पीत होती हे नंतर कळलं!

दुसऱ्या दिवशी सकाळची डुबकी मस्त झाली. शांत समुद्र, भरपूर सूर्यप्रकाश यामुळे भरपूर पाहता आलं. वर आल्यावर कळलं, आम्ही २७ मीटर खोलीपर्यंत गेलो होतो. ४५ मिनिटं लागली आणि अजूनही माझ्या टाकीत २०० पैकी ७० बार[२] हवा शिल्लक होती!!

या प्रवासातली शेवटची, रविवार दुपारची डुबकी त्यामानाने सगळ्यात खराब गेली. आधी सांगितल्याप्रमाणे, स्कुबाचा सुट सत्छिद्र असतो त्यामुळे आपली घनता कमी होते. पाण्यात बुडण्यासाठी कमरेला वाजनांचा पट्टा लावावा लागतो. बहुतेक माझ्या पट्यात एक किलो कमीच होते. त्यामुळे पाण्याच्या पृष्ठभागाजवळ असताना मी नेहमी वर ढकलला जायचो. जास्त खोल गेल्यावर बहुतेक वाढलेल्या दाबामुळे सुट आकुंचन पावत असावा आणि कमी झालेल्या आकारमानामुळे मी तेवढा वरती ढकलला जात नसेन. (Buoyancy force हा आकारमानावर अवलंबून असतो). तर, या शेवटच्या डुबकीत तळ जास्त खोल नव्हता. त्यामुळे मला खाली जायला सारखे पाय मारावे लागायचे. माझी बरीच उर्जा त्यात खर्च झाली. त्यातून वाढलेल्या प्रवाहामुळे एके ठिकाणी मी वरतीच येत गेलो. परत खाली जाणेही जमले नाही. अशाप्रकारे माझ्यामुळे केवळ २२ मिनिटात आम्हा तिघांची डुबकी संपली आणि आम्ही पोहत बोटीवर परतलो.

अशा चारही डुबकीचे अनुभव वेगवेगळे होते. त्यामुळे मला अनेक गोष्टी शिकायला मिळाल्या. यानंतर पुन्हा दोन वेळा मी मार्सेयला गेलो. तिथे डुबकी मारण्याच्या जागा एवढ्या जास्त आहेत की नऊ वेळा डुबकी मारूनही एकाच जागी दोनदा डुबकी कधीच मारली नाही. आता मी नवशिका नव्हतो. या वेळी देखील वेगवेगळया परिस्थितीत डुबक्या मारल्या. पण आता एक आत्मविश्वास आला होता.

यावेळी खवळलेल्या समुद्रात बोटिवर मी हात सोडून बसू शकलो. थेट समोर समुद्राच्या डोळ्यात(!) डोळे घालून बघू शकलो. भीती ही फक्त आपल्या कल्पनेत असते, हे एकदा कळल्यावर भीती वाटेनाशी होते. पाण्याखाली देखील पाण्याच्या प्रवाहाला विरोध करायचा नाही हे कळुन चुकलं. उलट प्रवाहाबरोबर नाचत रहायचं... अगदी तळावरच्या पाण-गवतासारखं. तो प्रवाह आपल्याला कुठे घेऊन जाणारा नसतो... ट्रेड-मील सारखा एकाच ठिकाणी ठेऊन आपली उर्जा संपवणारा असतो. किती उर्जा खर्च करायची हे आपणंच ठरवायचं. त्यामुळे यावेळी जोराचा प्रवाह असूनही मी जास्त दमलो नाही.

पहिल्यांदा आम्हाला आमच्या क्लबनी नेले होते त्यामुळे डुबकी झाल्यावर आधी आमच्याकडून जाकिट (हवेच्या टाकीसकट) घेतले जाई मग आम्ही बोटीवर चढत असू. पण यावेळी मला बोटीवर येताना टाकीसकट यावे लागे. डुबकी झाल्यावर पाठीवरच्या टाकीसकट हलणाऱ्या बोटीच्या शिडीची एक एक पायरी चढताना सगळी शक्ती हातापायात एकवटून घ्यावी लागते. आता मला कळलं की आम्हाला जलतरण तलावात भरपूर पोहायला का लावायचे ते.

यावेळी इतर (आमच्या क्लबचे सोडून) लेवल-१[३] चे गोताखोर बघायला मिळाले आणि लगेचंच आमच्या क्लबच्या प्रशिक्षणाचे वेगळेपण लक्षात आले. त्यातले दोन मुख्य मुद्दे म्हणजे पाण्याखालचे संतुलन आणि सामानाची बांधाबांध. आमच्या प्रशिक्षणादरम्यान पाण्याखालच्या संतुलनावर विशेष लक्ष दिले गेले. त्यासाठी बराच सराव करवुन घेतला जाई, जसं, एकाच खोलीवर राहुन डोळ्यांवरचा गॉगल काढुन परत लावणे वै. याचा एक उद्देश असाही आहे की पायातले फिन्स तळाला टेकता काम नये. कित्तेक वर्ष वाढल्यावर फुटभर झालेलं प्रवाळ आपल्या फिन्सचा धक्का लागून एका क्षणात तुटू शकतं. माझा अनुभव म्हणजे माझ्या समोर जाणारा नवशिका गोताखोर एवढ्या जोरात पाय मारत होता की मागे धुळीचा लोट उठल्यामुळे मला काहीच दिसत नव्हतं. शिवाय दुसरी गोष्ट म्हणजे एक जादाचा माउथ-पीस डाव्या खांद्यावर गुंडाळून ठेवायला पाहिजे. त्याचा फायदा म्हणजे एकतर संकटकाळी लगेच हाती येतो आणि दगड-कपारीत अडकत नाही. माझ्याबरोबरच्या एका गोताखोराने तो असाच सोडला होता. त्यामुळे एकदा जेंव्हा तो माझ्या वरून जात होता तेंव्हा माझ्या सामानात त्याचा माउथ-पीस जवळ जवळ अडकलाच होता.

आता थंडी सुरु झाल्यावर जवळपास कुठेच डुबकी मारायला जाता येणार नाही. शिवाय लेवल-२[४] चा आभ्यास देखिल सुरु होइल. लेवल-२ गोताखोर प्रशिक्षकाशिवाय पाण्यात जाउ शकतो. अर्थात एकटा नाही पण दुसर्‍या लेवल-२ बरोबर. त्यासाठी अजुन बराच आभ्यास करायचाय.... मला वाटतं स्कुबामध्ये - किंवा बहुतेक सर्वच खेळांमध्ये - कधीतरी अशी वेळ येते की वाटतं आता बस्स झालं याहून अधिक नाही झेलू शकणार... एकदा हा टप्पा पार केला की खरी मजा सुरु होते. मग आपल्याला कळतं की ती मर्यादा फक्त मानसिक होती.... डरके आगे जीत है!... हे पटतं.

[१] फोटो बद्द्लः पहिल्या डुबकीच्या वेळी कॅमेरा नव्हता. दुसर्‍या वेळी एकटाच गेलेलो तेंव्हा disposable कॅमेरातुन काही फोटो काढले. तिसर्‍यांदा बायकोबरोबर असल्याने तिनी चांगले फोटो काढले. पाण्याखाली दाब वाढत असल्याने वेगळ्या प्रकारचे कॅमेरा कव्हर लागते जे बरेच महाग मिळते. गोताखोरी इथे सगळेच करतात त्यामुळे पाण्यावरचे फोटो काढायला कुणी इतके उत्सुक नसते.

[२] बारः हवेचा दाब 'बार' मधे मोजतात (जसं अंतर मीटरमधे मोजतात तसं). १ बार म्हणजे साधारण समुद्रसपाटीवर असणारा हवेचा दाब (१०० किलो पास्कल). जिथे आपण जन्मतो तिथल्या दाबाची आपल्याला सवय होते. त्यामुळे मराठी माणुस हिमालयात उंच ठिकाणी गेल्यावर altitude sickness होउ शकतो. थोडक्यात, जागेनुसार बदलत्या दबावाची साधारण आकडेवारी खालीलप्रमाणे... (स्त्रोत),
जागा.................., उंची (मीटर), दाब (बार)
----------------------------------------------------------
पाण्याखाली..........-२०...............३
पाण्याखाली..........-१०...............२
कोकण किनारा....००................१
लदाख..................६०००............०.५
म. एव्हरेस्ट.........८०००............०.३

[३] लेवल-१: इथे, फ्रांसमधे, FFESSM (Fédération Française d'Études et de Sports Sous-Marins) यांचा डायविंगचा परवाना घ्यावा लागतो. लेवल-१ च्या गोताखोराबरोबर प्रशिक्षक असणे बंधनकारक आहे. तसेच २० मीटरहुन जास्त खोल जाता येत नाही. स्वतःच्या टाकीतील हवेवर लक्ष ठेवणं, संकटकाळी काय करायचं याची माहिती असणं आणि प्रशिक्षकाला सोडुन न जाणं अपेक्षित आहे.

[४] लेवल-२: लेवल दोनचे (कमितकमी दोन) गोताखोर एकत्र ४० मीटरपर्यंत जाउ शकतात. प्रशिक्षकाची गरज नाही. म्हणजेच टाकीच्या दबावाबरोबरच दिशादर्शन, खोलीवर लक्ष ठेवणे, वर येण्याचा वेग नियंत्रित करणे, आप्त्कालिन परिस्थिला सामोरे जायची तयारी, सागरी वनस्पती-प्राणी-भुभाग यांची जाण अशा बर्‍याच गोष्टींची माहिती असणे अपेक्षित आहे.

4 Seasons...

आपल्याकडे पूर्वी सहा ऋतू असायचे (कोणते बरं...?!) हल्ली तीन असतात (हे कोणते ते सांगायची गरज नाही!). तसं इथे फ्रांसमध्ये चार ऋतू असतात. (आंतरराष्ट्रीय फॅशनवर नजर ठेऊन असलेल्यांना माहिती असेलच.. Spring/Summer.. Fall/Winter वै). तरी यांची फ्रेंच नावं अशी, printemps (म्हणजे spring, एप्रिल ते जुन), été (म्हणजे summer, जुलै ते सप्टेंबर), automne (म्हणजे fall, ऑक्टोबर ते डिसेंबर), hiver (म्हणजे winter, जानेवारी ते मार्च). म्हणजे मराठीत सांगायचं तर वसंत, उन्हाळा, पानगळ आणि हिवाळा. याचा अर्थ फक्त हिवाळ्याचे तीन महिनेच थंडी असते असे अजिबात नाही... उलट उन्हाळ्याचे तीन महिने सोडले तर बाकी नऊ महिने थंडीचेच!!! तसेच पावसाळा असा काही वेगळा ऋतू नाही कारण इथे वर्षभर पाऊस पडताच असतो.

उन्हाळा:
आम्ही या घरी राहायला आलो जुलैमध्ये... म्हणजे ऐन उन्हाळ्यात! या घराला मागे बाग होती त्यामुळे ऋतूतील बदल अगदी जवळून बघायला मिळाले. इथला उन्हाळा म्हणजे झाडांचा वाढीचा काळ. सगळीकडे हिरवीगार झाडी दिसते. फुलं नसतात तर नुसती पानंच पानं! इथेपण उन्हाळ्यात शाळांना सुट्या असतात... चांगले जुलै-ऑगस्ट असे दोन महिने. साधारण प्रत्येक फ्रेंच नोकरदार या दोन महिन्यात दोन/तीन आठवडे तरी सलग सुट्टीवर जातोच. कचेऱ्या ओस पडतात. एवढंच काय लहानसहान दुकानदार देखील आख्खा ऑगस्ट दुकानं बंद करून भटकायला जातात. असं म्हणतात की ऑगस्ट महिन्यात पॅरिसमध्ये राहणाऱ्या लोकांपेक्षा पर्यटकांची संख्या जास्त असते! दिवसभर मस्त सूर्यप्रकाश असतो... चांगला रात्री दहा वाजेपर्यंत!!! तापमान २५ डी.से. पर्यंत सहज जाते.

तर खालचा फोटो घरी आल्या आल्या काढलेला, मागचे तीन महिने हे घर बंद असल्याने बागेत जरा जास्तच झाडी होती :-(



पानगळ:
थंडीची चाहूल लागताच झाडांची पानं गळायला सुरवात होते. मग ठिकठिकाणी वेगवेगळया रंगाची पानं (झाडावर आणि जमिनीवर) दिसायला लागतात. आता थंडी वाढायला सुरवात होते. दिवस छोटा होतो. एकंदर घराबाहेर फिरायचे दिवस संपत येतात. आता पुढचे सहा महिने तरी गप गुमान घरी हिटर लाऊन बसायचं. दिवसा सूर्य असला तरी त्याची उष्णता जाणवत नाही. इथे तसाही सूर्य आणि तापमान याचा थेट संबंध नसतो. तापमान समुद्रावरून येणाऱ्या वाऱ्यावर अवलंबून असतं.

आमच्या बागेचाही रंग बदलायला वेळ लागला नाही.



हिवाळा:
साधारण नाताळच्या आसपास बर्फ पडतो. पॅरिसमध्ये एक-दोन आठवडा बर्फ राहतो. पण यावेळी (२००९-२०१०) चांगला एक महिना होता. थंडी संपता संपत नव्हती. या क्षणी, मे मध्ये, देखील तापमान आठवडाभर पुन्हा १० डी.से. झाले आहे!! नाताळ निमित्त मॉल आणि विशेष नाताळ बाजार या जागा सोडल्या तर इतर ठिकाणी जास्त गर्दी नसते. खुद्द नाताळ देखील इथली लोकं घरीच साजरा करत असल्याने बाहेर रोषणाई सोडली तर सणासुदीच वातावरण नसतं. रोषणाई मात्र बघण्यासारखी असते. प्रत्येक लहान-मोठ्ठी नगरपालिका रस्त्यांवर इतकी सुंदर रोषणाई करते की ती पाहताना बोचरी थंडी सुद्धा जाणवत नाही. अंधार चार वाजताच पडत असल्याने आपण कचेरीत फार फार काम करतोय असं वाटतं!

पहिल्यांदाच बर्फ पडताना बघत असाल तर थंडी देखील जाणवत नाही! कधी कधी तर बर्फ इतका हळू हळू तरंगत येत असतो की स्लो मोशनमध्ये बघतोय असं वाटतं!! यावेळी स्वतःची बाग असल्याने बर्फात चक्क लोळून घेतले!!





वसंत:
हिवाळा थोडा कमी होत आला की एखाद्या आठवड्यात अचानक झाडांना फुलं येऊ लागतात.... पानं नाहीच थेट फुलं. अगदी ठरवल्याप्रमाणे आधी पिवळी फुलं, ती कमी व्हायला लागली की पांढरी मग त्यापाठोपाठ गुलाबी फुलं येतात. म्हणजे, एक के बाद एक... सबको मिलेगा स्टाईल!! ट्युलिप पण याच वेळी फुलतात. रस्त्याच्या बाजूनी मस्त फुलझाडं लावलेली असतात.

आमची बाग पण फुलून आली. विशेष म्हणजे इथला पहिलाच वसंत असल्याने आम्हाला दर तीन-चार दिवसांनी नवीन फुलं दिसायची. फुलांचे फोटो इथे पहा.

आमच्या अंगणातला वसंत

यावेळी हिवाळ्यानी वैताग आणला. आख्खा एक महिना बर्फ होतं. चार महिने तपमान १० च्या खालीच. त्यामुळे कधी एकदा उन्हाळा सुरु होतोय असं झालं होतं.
... आणि एक दिवस तो दिवस आला. चार महिने सगळ्या झाडांवर पानांशिवाय नुसत्याच काट्या-कुट्या दिसत होत्या. तिथे एका आठवड्यात ठरवल्याप्रमाणे अचानक पानं सोडाच थेट फुलंच यायला सुरुवात झाली.



आम्ही या घरी मागच्या वर्षी ऑगस्टमध्ये आलो होतो. तेंव्हा झाडांना पानं होती. पण तो फुलांचा काळ नसल्याने कुठल्या झाडांना कुठली फुलं येतात हे आम्हाला माहित नव्हतं. एप्रिल सुरु झाल्यापासून दर दोन-तीन दिवसांनी नवीन फुलं दिसू लागली. एक मोठ्ठं झाड होतं त्याच्या प्रत्येक फांदीवर भरपूर पिवळी फुलं आली.





दुसऱ्या झाडावर नाजूक पांढरी फुलं आली होती.





शिवाय अंगणात बऱ्याच ठिकाणी शोभेची तर काही रानटी फुलं आली.















एका कोपऱ्यात तर अचानक ट्युलिप आले! बहुतेक ट्युलिपचे कंद चुकून तिथं पडले होते.







बागेत गवताबरोबर एक रानटी वनस्पती पण दिसायची (अगदी डोकेदुखी, कितीही काढली तरी परत यायची.) तिला छोटी छोटी पिवळी फुलं आली.





या फुलांनी अख्खी बाग भरून गेल्यावर मस्त वाटलं. (दुरुस्ती: ही वनस्पती डोकेदुखी नाही!)



वसंत जसा जसा संपत आला तसं एक एक फुलं गायब झाली. त्याजागी झाड पानांनी बहरले. वरच्या पिवळ्या फुलांच्या जागी म्हातार्‍यांचे गुच्छ आले.





वाऱ्यावर या म्हाताऱ्या सगळीकडे पसरायला लागल्या... (आता कळलं की ही वनस्पती एवढी चिवट का आहे!)









... तर हा आमच्या अंगणातला वसंत!!

पाण्याखालचे जग... (स्कुबा डायविंग)

आपण राहातो या जगात आजूबाजूला हवा असते. हवा नसलेलं जगही आहे... अंतराळ! तिथे जाणं अजूनतरी तितकं सोप्प नाही. तिसरं जग पाण्याखालचं! त्या जगातल्या सफरीचा हा माझा अनुभव...

फ्रान्समध्ये येऊन एक वर्ष झालं. बऱ्याच ठिकाणी फिरणं झालं पण फिरुन फिरुन त्याच त्या गोष्टी बघितल्यावर आता काहीतरी वेगळं करायचं होतं. आल्प्समध्ये स्की शिकायचापण प्रयत्न केला आणि या गोष्टी दिसतात तितक्या सोप्प्या नाहीत हे कळलं!! त्यामुळे आता काय करायचा हा प्रश्ण होता. इथे दर शैक्षणिक वर्षाच्या सुरवातीला (म्हणजे इथली उन्हाळ्याची सुट्टी संपल्यावर, सप्टेंबरमध्ये) प्रत्येक नगरपालिका एक प्रदर्शन आयोजित करते, ज्यात त्या भागातल्या सगळ्या संस्था आपापली माहिती देतात. यात सगळे खेळ, विविध कला, संगीत, छंद, सामाजिक कार्य या सर्व प्रांतातील संस्था भाग घेतात. या संस्थांना नगरपालिकेकडून आर्थिक मदत मिळते. त्यामुळे स्वतःच्या नगरपालिकेतील संस्थांमध्ये लोकांना फी देखील कमी असते. (हो.. मी 'परका' असलो तरी मलापण हा लाभ मिळतो.) तर... प्रस्तरारोहण, जंगलातून भटकंती, सायकलिंग वै ची माहितीपत्रके गोळा करतानाच स्कुबा दिसलं आणि ठरवलं, हेच करायचं! माझं कामचलाऊ फ्रेंच आणि तिथल्या बाईचं मोडकं तोडकं इंग्लिश वापरून मी शंकानिरसन केलं आणि समाधानाने घरी परतलो. स्कुबामध्ये निदान पाण्याखालीतरी भाषेचा अडसर येणार नव्हता हा अजून एक फायदा! पोहायला तर मला आवडतंच! (पोहताना घाम येत नाही म्हणून जास्त आवडतं.) पाण्यावर मी एकदम मजेत असतो पण पाण्याखाली तितका नाही. पण स्कुबामध्ये तर हवेची टाकी बरोबर असते त्यामुळे काही चिंता नव्हती. पण उत्सुकता भलतीच होती. आठवडातून एका संध्याकाळी पालिकेच्या तरणतलावात सराव आणि शेवटी मे महिन्यात समुद्रात डुबकी असा कोर्स होता.


बातेमः
पहिल्या दिवशी गेलो तर बरीच गर्दी होती. सगळे फ्रेंचच होते. परवा प्रदर्शनात जिच्याबरोबर बोललो होतो तिनी अजून एक दोघांची ओळख करून दिली. इथे स्कुबा शिकायला आलेला सेमी-फ्रेंच बहुधा मी पहिलाच होतो. मी त्यांना माझ्या फ्रेंच (अ)ज्ञानाची कल्पना दिली पण स्कुबानिमित्त जगभर फिरल्यामुळे बहुतेक सगळ्या प्रशिक्षकांना कामापुरतं इंग्रजी येत होतं. पहिलाच दिवस असल्याने मला वाटलं फोर्म भरणे, विषयाची ओळख, लोकांची ओळख, थोडंफार पोहणं करून सोडून देतील. पण सगळं घालून पाण्याखाली जायचय हे ऐकून मला धक्काच बसला!!... याला इथे 'बतेम' म्हणतात. ज्याला स्कुबा शिकायचंय अशा प्रत्येकाबरोबर एक प्रशिक्षक होता. माझ्या प्रशिक्षकांनी मला स्कुबा उपकरणाची थोडक्यात माहिती दिली.

स्कुबा (SCUBA) हा शब्द म्हणजे Self Contained Underwater Breathing Apparatus याचे संक्षिप्त रूप आहे. सध्या प्रचलित असलेल्या उपकरणाचे तीन भाग असतात.

• पहिला भाग म्हणजे बिन बाह्यचं जाकीट (Buoyancy compensator, stab jacket), ज्यात हवा भरता येते, त्यासाठी डावीकडे एक नळी आणि हवा भरायची/काढायची बटणं असतात.


• दुसरा भाग म्हणजे या जाकीटला मागे बांधायची हवेची टाकी (Diving cylinder). या टाकीत २०० बार दाबाची हवा असते. (१ बार म्हणजे समुद्रसपाटीवरील हवेचा दाब).


• तिसरा भाग म्हणजे या टाकीला लागणाऱ्या नळ्या. टाकीवर एक व्हाल्व्ह बसवला जातो, जो २०० बार दाब कमी करून १० बार करतो. इथून चार नळ्या निघतात, एकावर अजून एक व्हाल्व्ह (Regulator) असतो जो तोंडात पकडायचा. यातून हवा ओढल्यावरच येते. ती हवा बाह्य दाबाएवढी असते. (बाह्य दाब तुम्ही पाण्यात किती खाली आहात यावर ठरतो.) दुसरी नळी जाकीटाला लावायची. तिसऱ्या नळीवर हवेचा दाब दाखवणारी तबकडी (Pressure gauge) असते. चौथी नळी (असली तर) तिला अजून एक व्हाल्व्ह असतो जो संकट समयी दुसऱ्याच्या मदतीसाठी असतो. याचं जमिनीवर वजन बरंच होतं पण पाण्याखाली ते वजन जाणवत नाही (आठवतंय का? ... पाण्यातल्या वस्तूंना वर ढकलणारे Buoyancy बळ ).


• या शिवाय पायात पाल्म (Fin) आणि डोळ्यांवर मुखवटा (गॉगल) असतो जो डोळ्यांबरोबर नाक देखील झाकतो.

[सर्व प्रकाशचित्रे विकीवरुन साभार]

एवढी तपशीलवार माहिती मलाही नव्हती. मला वाटायचं कि पाण्याखालीही नाकानीच श्‍वास घेतात. इथे पाण्याखाली जायच्या पाच मिनिटं आधी कळलं की डोळ्यांवरच्या गॉगलमध्ये नाकही आत येतं आणि रेग्युलेटर तोंडात ठेऊन हवा शोषावी लागते!! जाउदे आता काय करणार... मी पाण्यात उतरून जाकीट चढवलं आणि खाली जाण्याआधी श्‍वास घ्यायचा सराव केला. पाण्याखाली एकमेकांशी खुणेनेच बोलावं लागतं. माझ्या प्रशिक्षकाने सगळं ठीक आहे, ठीक नाही, खाली जायचं, हवा संपत आलीये, डुबकी संपली अशा महत्वाच्या खुणा सांगितल्या. यानंतर मी जाकीटमधली हवा कमी करून खाली गेली. डोकं पहिल्यांदाच पाण्याखाली घातलं आणि मला श्‍वासाच घेता येईना! तोंडात रेग्युलेटर होता पण आजूबाजूला पाणी असल्याने बहुतेक माझा मेंदू तोंडानी हवा खेचायची परवानगी देत नव्हता! (त्याला वाटत असेल पाणीच तोंडात येईल... येडाच्चे!!) जाकिटात हवा भरून मी पटकन वरती आलो... सोबत प्रशिक्षकही वरती आला. त्याच्या मते हे स्वाभाविक होतं. मग अजून थोडा सराव करून परत खाली गेलो. यावेळी कसाबसा श्‍वासोच्छ्वास करता आला! मग प्रशिक्षकानी माझ्या जाकिटातली हवा कमी करून मला अजून खाली नेलं. मी थोडा घाबरलो होतो. जमिनीवर श्‍वासोच्छ्वास सहज होतं असतो. विचार करावा लागत नाही. शिवाय आजूबाजूला मुबलक हवा असल्याने ती पण चिंता नसते. पाण्याखाली माझ्याबरोबर मी हवा घेऊन गेलो होतो पण तरीही आजूबाजूला पाणी असल्याने थोडं घाबरायला होतं. त्यामुळे प्रशिक्षकांना सांगून मी परत वरती आलो. मग पुन्हा थोडा आत्मविश्‍वास गोळा करून खाली गेलो. या वेळी अगदी तळ गाठला! (३ मीटर खोली :-) ) आता जाकिटमधली सगळी हवा काढली होती. माझा प्रशिक्षक तळावर बसला होता पण मला काही केल्या खालपर्यंत जाता येईना. या वेळी मी नं सांगता प्रशिक्षकानेच वर जायची खूण केली. आम्ही वर आल्यावर त्याने सांगितलं की मी श्‍वास दाबून ठेवतोय त्यामुळे खाली जाऊ शकत नाही. मी हे मुद्दाम करत नव्हतो पण नकळत होत होतं.

मग यावेळी पुन्हा खाली गेल्यावर श्‍वास सोडताना छाती पूर्ण मोकळी केली तेंव्हा कुठे मी देखील तळावर बसु शकलो. मग आम्ही दोघं तळाला समांतर आडवे होऊन तलावाच्या खोल बाजूला जाऊ लागलो. आता मी पूर्णपणे सावरलो होतो त्यामुळे भरपूर मज्जा येत होती. आडवं जाताना आपली खोली बदलायला छातीतली हवेची मात्रा बदलावी लागते. छातीत हवा भरल्यावर शरीर लगेच वर जात नाही... जरा वेळ लागतो. वर (किंवा खाली) जाण्याच्या थोडा आधीच श्‍वास घ्यावा (किंवा सोडवा) लागतो याचा अंदाज आता आला होता. तलावाच्या दोन-तीन चकरा मारून झाल्या. शेवटी वेळ झाल्यामुळे आम्हाला वर यावे लागले. या 'बातेम' चा उद्देश गोताखोरीची तोंडओळख करून द्यायची आणि तुम्हाला 'खरच' ही गोष्ट शिकायची आहे की नाही याचा निर्णय घ्यायला मदत करायची हा आहे. थोडक्यात 'कौन कितने पानीमे है' हे दाखवण्यासाठी! सुरुवातीचा मानसिक अडथळा पार केल्यावर मलातरी गोताखोरी सोप्पी वाटली होती. आता शंका ही होती की उरलेल्या वर्षभर काय करायचं?!! (त्याचं उत्तर अर्थातच पुढे मिळालं!!)

अजुन एक माहिती कळली की, गोताखोरी शिकायला पोहायला यायलाच हवं अशी अट नाही... थोडा विचार केल्यावर पटतं, इथे पोहायचं नसुन बुडायचंच आहे!!


Disassociation bouche-et-nezal:
पुढच्या आठवड्यात पुन्हा पाण्याखाली जायला मी उत्सुक होतो. पण यावेळी जाकिट आणि हवेची टाकी न घेता नुसतंच मास्क आणि ट्यूब (ज्याचे एक टोक त्या व्होल्व्ह सारखं तोंडात पकडायचं असतं आणि दुसरं डोक्याच्या वरती येतं) घेऊन माझ्या प्रशिक्षकांनी आम्हाला बोलावलं. आता प्रत्येक प्रशिक्षकाबरोबर दोन किंवा तीन नवशिके होते. हा दिवस disassociation bouche-et-nezal चा होता. (मी फ्रांसमध्ये असल्याने गोताखोरीची परिभाषा देखील फ्रेंचच आहे! फ्रेंचमध्ये bouche म्हणजे तोंड आणि nez म्हणजे नाक) Disassociation bouche-et-nazal म्हणजे थोडक्यात नाक आणि तोंड यांनी स्वतंत्रपणे श्‍वास घेणे. फक्त नाकानी श्‍वास घेणं सोप्पय, तोंड बंद करता येतं.... पण फक्त तोंडानी आपण जेंव्हा श्‍वास घेतो तेंव्हा नकळत नाकानी थोडी हवा ओढून घेतली जाते. पण पाण्याखाली असताना असं करून चालणार नाही. एरवी नाक मास्कमध्ये असलं तरी काही कारणांनी मास्क निघाला/काढला तर नाकातून पाणी जाऊ नये यासाठी disassociation bouche-et-nazal येणं महत्वाचं आहे. अगदी विचारपूर्वक श्‍वास घेत फक्त तोंदातूनच हवा जाईल याची काळजी घ्यावी लागते. एकदोनदा नाकात पाणी गेल्यावर हे जमतं!!





[सर्व प्रकाशचित्रे विकीवरुन साभार]


जलक्रिडा:
पुढच्या आठवड्यात वाटलं पुन्हा मास्क-ट्यूब लाऊन काहीतरी करायला लावणार... पण नाही... यावेळी जाकिट-हवेची टाकी लाऊन पाण्याखाली नेलं. यावेळी आम्हाला पाण्याखाली गेल्यावर बरंच काय काय करायचं होतं. जसं, तोंडातली नळी काढायची फुफ्फुसातली हवा बाहेर सोडायची आणि परत तोंडात नळी घालून श्‍वास घ्यायचा. तसंच तरण तलावाच्या तळाला पाठीवर आडवे झोपून वरती बुडबुड्यांची वर्तुळं सोडायची. (सिगारेटच्या धुराची वर्तुळं असतात तशी!) यात दोन अडचणी आहेत. एक म्हणजे बुडबुड्यांची वर्तुळं होणं अवघड आणि दुसरं म्हणजे आडवं झोपल्यावर गॉगलमधल्या हवेमुळे गॉगल थोडा वर उठतो आणि थोडे पाणी आत येते. इथे disassociation bouch-et-nazal उपयोगाला येते. नाक पाण्यात असूनही तोंडाने श्‍वास घेता आला पाहिजे! अजून एक कसरत म्हणजे पाण्यात एका पातळीत राहणं. छातीतील हवेची मात्रा बदलून ही पातळी सांभाळवी लागते. तसंच गॉगल काढून परत लावायचा आणि नाकानी गॉगलमध्ये हवा भरून आतले पाणी काढून टाकायचे हे देखिल शिकवलं.

पुढच्या बऱ्याच आठवड्यात अशाच प्रकारच्या अजून बऱ्याच कसरती करून घेतल्या...जसं,

• गॉगल काढायचा, तोंडातली नळी काढायची, श्‍वास पूर्ण सोडून द्यायचा, तोंडात नळी घालून पुन्हा श्‍वास घ्यायचा, गॉगल घालायचा, गॉगलच्या आतलं पाणी काढून टाकायचं... आणि हे सगळं पाण्यात एका पातळीत राहुन करायचं.


• पाण्यात शीर्षासन करणं


• पाण्याखाली जाकिट काढणं आणि पुन्हा चढवणं आणि हे करताना तोंडात नळी तशीच ठेवणं.


• त्याहून भारी म्हणजे एक खेळ आहे ज्यात तीन/चार गोताखोरांनी तळाला गोल जमायचं, जाकिट काढून तळावर ठेवायचं, एकाच वेळी सगळ्यांनी तोंडातली नळी काढून आपलं जाकिट सोडून आपल्या उजवीकडील गोताखोराच्या जाकिटपर्यंत पोहून त्याच्या जाकिटची नळी तोंडात घेऊन श्‍वास घ्यायचा. असंच आपलं जाकिट येईपर्यंत करायचं. हे करताना पहिल्यांदाच पाण्याखाली हवेशिवाय पोहायचं होतं. तरी अंतर थोडंच असल्याने घाबरत घाबरत का होइना... केलं!


• पायातल्या फिन्स काढून तरण तलावाच्या तळावर चालायचं! हे वाटतं तेवढ सोप्प नाही कारण, आधी लिहिल्याप्रमाणे पाण्यात खाली जायचं असेल तर छातीत जास्त हवा ठेऊन चालत नाही आणि पूर्णपणे खाली गेल्याशिवाय चालायला जोर येत नाही!!

एकंदर ह्या सगळ्याचा उद्देश आम्हाला पाण्याखाली कुठल्याही दडपणाशिवाय सहज वावरता यावं हा होता.

हे पाण्याखालचे धडे चालू असतानाच warm up च्या नावाखाली पाण्यावरतीपण आम्हाला पोहायला लावायचे. फिन्स न लावता १०० मीटर आणि फिन्स लाऊन २०० (नंतर वाढवत ६००) मीटर पोहायचो. कधी कधी दोघा दोघांच्या जोड्या करून मागच्याने पुढच्याचे पाय धरून ढकलायचं तर कधी कधी पुढच्यानी मागच्याला ओढायचं असंपण करून झालं. यात तर बरीच दमछाक व्हायची!


थोडा आभ्यासः
हा अभ्यासक्रम पूर्ण झाल्यावर मी स्तर-१ चा गोताखोर होईन. म्हणजे मला समुद्रात डुबकी मारायची असेल तर स्तर-२ किंवा अधिक वाला गोताखोर बरोबर असणं आवश्यक आहे. तरी माझी जबाबदारी त्याच्यावर नसते. माझी हवा किती उरलीये वै गोष्टींवर माझे मलाच लक्ष ठेवावं लागतं. तसं गोताखोरी हे स्वअनुशासित क्षेत्र आहे. त्यामुळे फाजील आगाऊपणा न करणं हिताचं आहे. (स्वतःच्या आणि दुसर्‍यांच्याही)

स्तर-१ च्या गोताखोराला तांत्रिक गोष्टींची फक्त तोंडओळख असली तरी चालते. पुढच्या स्तरांसाठी भौतिक शास्त्र, सागरी विज्ञान, पाण्यातले जीवजंतू याचाही थोडा अभ्यास असतो. थोडक्यात आम्हाला दिलेली माहिती अशी, हवेच्या टाकीत २०० बार दाबाने २० लिटर हवा भरलेली असते. (म्हणजे १ बार दाबाची ४,००० लिटर हवा) वयस्क माणसाचे फुफ्फुस ४ ते ६ लिटर क्षमतेचे असते. श्‍वास पूर्ण सोडल्यावर देखील २ लिटर हवा आत राहात असते. समजा १ मिनिटात १२ वेळा श्‍वासोच्छवास केला तर साधारण १०० मिनिटं ही टाकी पुरते. पण यात एक मेख आहे. आपल्या सभोवताली जितका दाब असतो त्याच दाबाची हवा आपण घेतो. त्यामुळे जमिनीवर १ बार दाबाची साधारण ४ लिटर हवा एका श्‍वासात घेतली जाते. पण पाण्याखाली दर १० मीटरला सभोवतालचा दाब १ बारने वाढतो. त्यामुळे १० मीटर खाली २ बार (हवेचा १ बार दाब + १० मिटर पाण्याचा १ बार दाब) दाबाची ४ लिटर हवा घेतली जाते त्यामुळे जमिनीवर १०० मिनिटं चालणारी टाकी १० मीटर पाण्याखाली ५० मिनिटंच चालते!! त्यामुळे टाकीच्या दाबावर नजर ठेऊन असावं लागतं. दाब १०० बार झाला की बोटीकडे परतायचं आणि ५० बार झाला की जिथे असेल तिथेच डुबकी संपवून सरळ वरती यायला सुरुवात करायची असा संकेत आहे.


!! खतरा !!
हे वरती येणं देखील साधं सरळ नाही. एकतर श्‍वास घेत-सोडत वरती यावं लागतं. कारण १० मीटर खाली २ बार दाबाने फुफ्फुसात असलेली ५ लिटर हवा वरती येईपर्यंत सभोवतालचा दाब १ बार झाल्याने प्रसरण पाऊन १० लिटर होते. या वाढत्या हवेला बाहेर सोडत राहणं महात्वाचं आहे. तसंच पाण्याखाली जास्त दाबाने घेतलेल्या हवेतले वेगवेगळे वायु रक्तात सहजपणे विरघळतात. पण तो दाब अचानक कमी झाल्याने रक्तात त्याचे बुडबुडे निर्माण होऊ शकतात. हे बुडबुडे कुठे तयार झाले यावर त्याचा परिणाम ठरतो. (भोवळ येणे, स्नायू आखडणे, लकवा वै.). याला decompression sickness म्हणतात. हे टाळण्यासाठी तुम्ही किती खोलीवर किती वेळ आहात यावर, वरती किती टप्प्यांमध्ये किती वेळ थांबत यायचं हे ठरतं. सध्यातरी याची काळजी मला नाही. मी ज्या प्रशिक्षकासोबत जाईन तो हे बघेल. त्यांच्याकडे यासाठी गोताखोरीचे तक्ते असतात.

हे वाचुन घाबरुन जायची काहीच गरज नाही. अशी जोखिम प्रत्येक खेळात असतेच... साधं पळायला गेलं तर पाय मुरगाळुन लिगामेंट टेअर होउ शकतोच की! त्यामुळे या परिणामांची जाणीव असणं आणि त्याची काळजी घेणं महत्वाचं आहे.


पहिल्यांदाच २० मीटर खोलः
आमचा तरण तलावा जास्तीत जास्त ५ मीटर खोल आहे. त्यामुळे त्याहून खोल जायचं असेल तर La Fosse (मराठी अर्थ: गर्ता) या ठिकाणी जावं लागतं. इथे ५ मीटर व्यासाच्या तीन विहिरी आहेत प्रत्येकी ५, १० आणि २० मीटर खोल. मी पहिल्यांदाच २० मीटर खोल जाणार होतो. बाकी खोलीप्रमाणे वाढता दाब कानांवरही जाणवतो. याला ear barotrauma म्हणतात. दर तीन-चार मीटरला घसा आणि कान यांच्यातला दाब सारखा करावा लागतो. तसं केलं नाही तर कान प्रचंड ठणकतो. पण ते इतके काही अवघड नाही. बाकी तुम्ही किती खोल आहात याचा तसा काही फरक पडत नाही. असलाच तर मानसिक दबाव असतो कारण २० मीटरवर काही झाले तर मदत बरीच दूर असते. वीस मीटर खोलीवर तुम्हाला वाटलं म्हणून लगेच वरती जाता येत नाही. त्यामुळे आपल्या उपकरणांवर, प्रशिक्षकांवर आणि मुख्य म्हणजे स्वतःवर विश्‍वास असावा लागतो. (याची तुलना मी पोहण्याशी करीन, पोहायला वरचे तीन फुट पाणीच लागते. खाली तळ किती खोल आहे याचा तसा काही संबंध नसतो. तुमच्या पोहोण्यावर तुमचा भरवसा असेल तर खोली कितिही असली तरी काही फरक पडत नाही.) २० मीटर खोल गेल्यावर वर बघायला मजा वाटते. वरून अंधुक प्रकाश येतोय, खालून आम्ही सोडलेल्या हवेचे बुडबुडे वर चाललेत आणि त्यातच एखाद दुसरा गोताखोर! आपण वीस मीटर पाण्याखाली आहोत ही भावना रोमांचक (काहींना भीतीदायक) असते!! इथून वर येताना देखील अतिशय सावकाश यावं लागतं. माझ्या प्रशिक्षकाच्या शब्दात सांगायचं तर हवेचा अगदी छोटा बुडबुडा जीतक्या वेगात वर येईल त्याहीपेक्षा सावकाश!


पाण्याखाली हवेशिवाय!
गोताखोरीचा स्तर-१ पार करायला पाण्याखाली हवेशिवाय जाणं देखील यावं लागतं. असे गोते मारायच्या दोन पद्धती आहेत. एक canard (म्हणजे बदका) प्रमाणे डोके आधी खाली घालून तर दुसरी phoque (म्हणजे सील) प्रमाणे पायाच्या दिशेने खाली जाणे. यात सीलची पद्धत मला अवघड जाते कारण श्‍वास सोडून आत जावं लागतं. आधी म्हणाल्याप्रमाणे पाण्याखाली हवेशिवाय जायला मी घाबरायचो. बदकाप्रमाणे जाताना श्‍वास घेऊन गेलो तरी खाली (३ मीटर खोल) गेल्यावर लगेचच मला पुन्हा श्‍वास घ्यायची इच्छा व्हायची. मग लगेच वर यावं लागायचं. माझ्या प्रशिक्षकांनी समजून सांगितले की, श्‍वास सोडल्यावर लगेच पुढचा श्‍वास घेणे ही शरीराची गरज नसून जन्मल्यापासून आपल्याला लागलेली एक सवय आहे. नेटवर अजून वाचन केल्यावर याबद्दल बरीच नवीन माहिती मिळाली. जसं कुठलेही प्रशिक्षण नसलेली व्यक्ती देखिल १ ते २ मिनिटे श्‍वास रोखुन ठेउ शकते. त्याचा त्या व्यक्तिच्या शरिरावर कुठलाही वाईट परिणाम होत नाही. जी गुदमरल्याची भावना असते ती मानसिक असते!! ३ ते ५ मिनिटांनंतर मेंदुला इजा होउ शकते. जे काही परिणाम होतात तेही प्राणवायूच्या कमतरतेमुळे न होता रक्तातल्या कार्बन डॉयऑक्साइडच्या वाढीमुळे (आणि रक्ताच्या कमी झालेल्या pH मुळे) होतात. तसंच कोणालाही स्वेच्छेने श्‍वासोच्छवास थांबवता येत नाही, कारण कार्बन डॉयऑक्साइडची मात्रा एका पातळीवर गेली की आपली शुद्ध हरपते आणि श्‍वासोच्छवास पूर्ववत होतो! पाण्याखाली mammalian diving reflex मुळे अजुन थोडी मदत मिळते. सध्या free-diving मध्ये विश्व-विक्रम १९ मिनीटांचा आहे!!! त्यामुळे शारिरीक पातळीवर सगळ्यात महत्वाचं म्हणजे पाण्याखाली पोहताना शरीराची कमीत कमी हालचाल करणं, जेणेकरून कमीत कमी कार्बन डॉयऑक्साइड तयार होईल. तसेच मानसिक पातळीवर मन शांत ठेवणं, त्यासाठी पाण्याखाली डुबकी मारल्यावर 'किती दूर जायचंय?', 'किती वेळ झाला?', 'बस करूदे का?' असे विचार न करता आपलं मन दुसरीकडे वळवता आलं पाहिजे. जसं, तरण तलावाच्या तळाला लावलेल्या फरशा मोजणं किंवा आजूबाजूला कुणी असेल तर त्याच्याशी खाणाखुणा करणं इ. माझा प्रशिक्षक एका डुबकीत १०० मीटर जाऊ शकतो!! मी तर हे ऐकून उडालोच. या सगळ्याचा परिणाम माझ्यावर झाला नसता तरच नवल. सुरुवातीला ५ मीटरही न जाऊ शकणारा मी आता २० मीटर जाऊ लागलो!!


पाण्याखालची भाषा:
पाण्याखाली फक्त खुणांचीच भाषा असते. या खुणा आणि त्यानंतर करायची कार्यवाही यांची उजळणी दर आठवड्याला होत असे. यात 'वर', 'खाली', 'ठीक आहे', 'ठीक नाही', 'दाब किती?', 'दाब=१०० बार', 'दाब=५० बार', 'डुबकी संपली' अशा दर डुबकीला लागणाऱ्या खुणा आहेत. तसेच काही विशेष खुणा म्हणजे 'थंडी वाजतीये', 'नळीतून हवा येत नाहीये', 'श्‍वास घेता येत नाहीये' इ.


संकटसमयी
पाण्याखाली असताना काही कारणाने समजा तुमच्या नळीतून हवा येईनाशी झाली तर काय करायचं? याचा विचार मी कधी केला नव्हता :-) पण याचेही प्रशिक्षण आम्हाला देण्यात आले. जर तुम्हाला हवा मिळत नसेल तर जवळच्या गोताखोराला एक विशिष्ट खुण करायची आणि मग तो गोताखोर तुमच्या मदतीला येतो (म्हणजे काय यावंच लागतं... आणि तुम्हालाही कोणी खुण केली तर जावंच लागतं). आता तो जवळचा गोताखोर तुमच्यासारखाच स्तर-१ चा (म्हणजे नवशिका) देखील असू शकेल. त्यामुळे संकट समयी स्वतः कसं वागायचं आणि दुसर्‍याला कशी मदत करायची हे पण आम्हाला शिकवलं. तुमच्या टाकीला संकटसमयी वापरायची जादा नळी असेत तर हे सोप्पं जातं पण जर का एकच नळी असेल (जी तुम्ही सध्या वापरत असता) तर तीच नळी संकटग्रस्त गोताखोराला श्‍वासोच्छवासासाठी द्यावी लागते. यावेळी अनेक छोट्या छोट्या गोष्टींचं भान ठेवावं लागतं, जसं,

• लगेच त्या गोताखोराजवळ पोचणं


• संकटग्रस्त गोताखोराच्या जाकिटला डाव्या हातानी पकडून ठेवणं (याचा त्यालाही मानसिक आधारही मिळतो)


• आपल्या तोंडातली नळी काढून त्याच्या तोंडात देणं आणि ती नळी सदैव आपल्या हातात पकडुन ठेवणं (कारण तो गोताखोर आधीच घाबरलेला असतो, तुम्ही तुमची नळी सोडली आणि त्यांनी ती पकडून धरली तर तुम्हाला हवा कुठून मिळणार!)


• त्याला दोनदा श्‍वास घ्यायला देऊन ती नळी परत आपल्या तोंडात घेणं, आपण दोनदा श्‍वास घेऊन पुन्हा त्याले देणं.


• मॉनीटरला शोधून त्या गोताखोराला मॉनीटरच्या स्वाधीन करणं. (नशिब!)

ह्या सगळ्याचा सराव आमच्याकडून कधी अगाउ सुचना देउन तर कधी अचानक करवून घेतला गेला. प्रत्येक छोटी गोष्ट (जसं आपली नळी न सोडणे) ही प्रत्यक्ष अनुभव देऊन लक्षात राहील याची खबरदारी आमच्या प्रशिक्षकांनी घेतली. त्यामुळे आता फक्त एका टाकीवर देखिल आम्ही दोघं नवशिके व्यवस्थित श्‍वासोच्छवास करु शकतो.

एवढा सराव केल्यावर आता भीती कसलीच नाही, फक्त उत्सुकता आहे प्रत्यक्ष समुद्रात माशांबरोबर डुबकी मारण्याची! त्याचीही तयारी झालीये... मे महिन्यात मार्सेलला भूमध्य समुद्रात... आता फक्त वाट बघतोय त्या दिवसाची!!!

-----------------------------------
काय योगायोग!
पहा, डिस्कव्हर महाराष्ट्रमध्ये तारकर्ली स्कुबा डायव्हिंग बद्दल मिलिंद गुणाजी बरोबर, (८ व्या मिनीटानंतर)
-----------------------------------

दक्षिण फ्रान्स (Côte d'Azur - French Riviera)

या वेळी पुन्हा नाताळची आठवडाभर सुट्टी होती. काही कारणांनी विमानप्रवास टाळायचा होता. त्यामुळे आठवडाभराच्या सुट्टीत काय करायचं हा प्रश्न होता. फ्रान्समध्ये पॅरिस सोडून आम्ही फक्त शमोनी (Chamonix) बघितले होते. यावेळी अगदी ऐनवेळी दक्षिण फ्रांस (इंग्रजीत, French Riviera, फ्रेंचमधे Côte d'Azur) बघायचं ठरलं. 'फ्रेंच रिविएरा' या नावानं ओळखला जाणारा हा भूमध्य समुद्रालगतचा प्रदेश (तुलनेने) गरम हवामान आणि बीच यासाठी प्रसिद्ध आहे... अर्थातच नाताळाच्या सुट्टीत इथे गर्दी नसते! पण आमचा काही दिवस निवांत घालवणे एवढंच उद्देश होता. हिवाळ्यातले पॅरिस म्हणजे अतिशय मरगळ... सदैव थंड हवा, ढगाळ आकाश आणि कमी सुर्यप्रकाश यामुळे फार फार डिप्रेसिंग वाटतं. या वातावरणापासून दूर जायचच होतं.

थोडी शोधाशोध केल्यावर नीस (Nice), कान्न (Cannes) आणि मोनाको (Monaco) बघायचं ठरलं. फक्त नीसला राहून हे शक्य होतं. मग जाण्याच्या आठवडाभर आधी रेल्वे आणि हॉटेलचे बुकिंग फ्रेंच रेल्वेच्या साईटवरून केलं. निघायच्या दिवशी पॅरिसच्या रेल्वे स्थानकावरुन आमच्या गाडीला निघायलाच एक तास उशिर झाला. फ्रान्सच्या जगप्रसिद्ध TGV नी (माहिती आहे नं?!!) जाण्याची ही दुसरी वेळ होती. ही अतिवेगवान रेल्वे मार्सेय (Marseille) पर्यंतचे साधारण ७५० कि.मी. अंतर तीन तासात कापते आणि पुढे नीसपर्यंतचे २०० कि.मी. कापायला अडीच तास जातात. आम्हाला तशिही काही घाई नव्हती. मस्तपैकी पत्ते खेळत आम्ही रात्री नीसला पोचलो.



नीस तसे जास्त मोठ्ठे शहर नाही. इथे एकच ट्राम आहे पण सार्वजनिक बसचे जाळे (बाकी फ्रान्सप्रमाणेच) चांगले आहे. फक्त १५ युरोत सात दिवसाचा पास घेतला आणि ट्राम पकडून हॉटेलला निघालो. नाताळ असल्याने सगळे शहर उजळून निघाले होते. शहराच्या मुख्य चौकात - प्लास मासेना (Place Masséna) मध्ये - नाताळ बाजार (हा दर वर्षी आणि सगळ्या ठिकाणी एकसारखाच असतो), मोठ्ठा पाळणा आणि इतर जत्रा लागली होती. हॉटेल समुद्रकिनारीच होते. एकंदर इमारत आणि खोलीतले खुर्च्या-टेबलं बरीच जुनी होती. ताजेतवाने होउन पलंगावर बसतोच तोवर भुकेची जाणीव झाली. येताना प्लास मासेनाआधी एक 'बॉलीवूड कॅफे' नावाचं भारतीय हॉटेल बघितलं होतं. तिथे जायचं ठरलं. आत बघतो तर शाहरुख, करीना मंडळींची छायाचित्रे... मालक हॉटेलच्या नावाला इमान राखून होता. त्याचप्रमाणे तो भारतीय जेवणालाही इमान राखून होता. सामोसा चार कोनाचा होता आणि त्यात चक्क बटाटा आणि मटार निघाले. पॅरिसमधले सो-कोल्ड भारतीय हॉटेलवाले त्रिकोणी सामोस्यात गाजर कोबी काय वाट्टेल ते घालतात :-(



दुसऱ्या दिवशी पहिलं काम केलं ते पर्यटन कार्यालयात जाऊन माहिती घेतली. तिथल्या बाईने आम्हाला भरपूर नकाशे आणि माहितीपत्रके दिली. शिवाय या आठवड्याचं हवामान विचारल्यावर चक्क नेटवरून हवामानाचा अंदाज छापून दिला!! मग आमचं ज्ञान, ही नवी माहिती आणि हवामानाचा अंदाज यांचा विचार करून आज नीस हिंडायचं ठरलं. पहिल्यांदा गेलो समुद्रावर! पाणीतर थंड होतंच पण थंड वारं देखिल वाहात होतं.



थोडा वेळ फिरून आम्ही जुन्या नीसकडे मोर्चा वळवला. जुन्या नीसमध्ये अगदीच छोटे छोटे रस्ते आहेत. कार अर्थातच आत येऊ शकत नाही. हलक्या गुलाबी किंवा पिवळ्या रंगाच्या इमारती छान दिसत होत्या. इथे पर्यटकांची रेलचेल होती. नेहमीप्रमाणे सोवेनिअरची दुकानं आणि वेगवेगळी उपहारगृहं दिसत होती. अत्तर व इतर सुगंधी पदार्थांची देखील बरीच दुकानं होती. इथून जवळच असलेले ग्रास (Grasse) गाव सुगंधी द्रव्यं तयार करण्यासाठी बरेच प्रसिद्ध आहे.







इथुन आम्ही बस घेऊन रशियन ओर्थोडोक्स चर्च बघायला गेलो. या प्रकारचे रशिया बाहेरचे हे सर्वात मोठ्ठे चर्च आहे. जसं फ्रांस म्हणाल्यावर आयफेल टॉवर दाखवतात तसं रशियासाठी मोस्कोच्या लाल चौकातल्या एका चर्चचा फोटो दाखवला जातो. हे चर्च देखील तसेच होते. यावरील घुमटांना त्यांच्या आकारामुळे ओनिअन डोम म्हणतात. आतूनही हे चर्च सुंदर होते. मुख्य म्हणजे आत्तापर्यंत असले चर्च बघितले नसल्याने हे भलतंच आवडलं.



इथून बसनी नीस बंदराला गेलो. इथे बघायला खास काही नसल्याने तसेच पुढे नीसबाहेरील 'मो बरोन' (Mont Boron) डोंगरावर गेलो. वर जाईपर्यंत अंधार झाला होता. इथून सगळं नीस दिसतं. रात्री तर अतिशय सुंदर दिसतं. वर जाणारा रस्ता जंगलातुन जाणारा अगदी सुन्सान असल्याने शेवटच्या थांब्यावरून फोटो काढायचं ठरलं. पण बसं थांबली तिथुन काहिच नीट दिसेना. इथे त्या फोटोसाठी परत यायचं ठरवून आम्ही पुढच्या बसने हॉटेलला परतलो.



एकंदर नीसमध्ये भारतीय उपहारगृह मोठ्या संख्येनी आहेत. म्हणजे पिझ्झेरीयाहूनदेखील जास्त! आज दुपारी पण एका भारतीय उपहारगृहातच जेवण केलं. इथेही कांदा भजी म्हणाल्यावर ओनिअन रिंग्स नं देता चक्क आपल्याकडची, ज्याला आम्ही खेकडा भजी म्हणतो, तशी भजी मिळाली.... (माझा आनंद गगनात मावेना वगैरे वगैरे वगैरे ...). रात्री देखील एका भारतीय फास्ट-फूड दुकानातून (इथल्या सॅडविच शॉप प्रमाणे) अगदी स्वस्तात जेवण मिळालं. पॅरिसपेक्षाही नीसमध्ये भारतीय उपाहारगृहांची घनता जास्त आहे आणि पदार्थांचा दर्जा तर कित्तेक पटीनी चांगला आहे. इथे मोठ्या प्रमाणात येणारे इंग्रज पर्यटक याला कारणीभूत असावेत. कारण काहीही असो पण खाण्याच्या बाबतीत चैन होणार होती हे आम्हाला दिसताच होतं.

हवामानाच्या अंदाजाप्रमाणे दुसऱ्या दिवशी निरभ्र आकाश होते. आधी ठरवल्याप्रमाणे आम्ही शमँ द फर द प्रोवान्स (Chemins de Fer de Provence) या छोट्याश्या रेल्वेनी नीसच्या उत्तरेला जाणार होतो. इथे नक्की काय बघायचं ते माहिती नसल्याने सरळ शेवटच्या थांब्याला जाऊन परतायचं ठरलं. हा एकंदर प्रवास सहा तासाचा झाला असता. त्यामुळे भल्या पहाटे उठून सकाळी आठची रेल्वे पकडली. तिथल्या तिकीट खिडकीवरच्या बाईला आमची कल्पना काही आवडली नाही. मग तिने सुचवल्याप्रमाणे शेवटी न जाता, मधल्याच एका आँथ्रेवो (Entrevaux) नावाच्या गावापर्यंतचे तिकिट काढले. आँथ्रेवोला एक जुना किल्ला आहे हे ही तिनी सांगितलं. ही रेल्वे बरीच जुनी आहे. रेल्वेचा एकचं मार्ग नदीशेजारून पुढे पुढे जात जातो. आजूबाजूला डोंगर, मधूनच एखादे खेडे असं सुरेख दृश्य होतं. सकाळी लवकर निघाल्याने सूर्य डोंगरामागेच होता. डिसेंबर महिना असल्याने तो तसाही वरती येणार नव्हता. डोंगराच्या ज्या बाजूला सूर्यप्रकाश पडत नाही तिथे बर्फ होता. वरती नदीवर साठलेलं धुकं आणि खाली रुळावर बर्फ अश्या वातावरणात रेल्वे पुढे चालली होती. अधून मधून छोटी छोटी स्थानकं लागत होती. आजूबाजूला फ्रेंच खेडी बघत आम्ही हळू हळू आमच्या गावाकडे पोहचत होतो.





आँथ्रेवो येण्याआधी तो किल्ला दिसू लागला. आँथ्रेवोला उतरणारे आम्ही दोघेच होतो. बाहेर प्रचंड थंडी होती. आधी स्थानकाशेजारच्या उपहारगृहात जाऊन गरम कॉफी (आणि मी गरम वाईन!!) घेतली. त्याने थोडी तरतरी आली तसा समोरचा रस्ता ओलांडून गावात गेलो. गावं अगदी मध्ययुगीन... मागे डोंगरावर किल्ला आणि समोरून वळसा घालून जाणारी नदी या दोन्हीमध्ये वसलेले! या बाजून गावात जायला नदीवर एक जुना दगडी पूल आणि साखळीने खाली पडणारे दोन दरवाजे होते. गावात प्रवेश केल्यावर डावीकडे 'बंद' पर्यटन कार्यालय दिसलं. बाहेर आँथ्रेवोचा नकाशा लावला होता त्याचाच एक फोटो घेतला. तसाच चालत पुढे गेल्यावर गावाचा मुख्य चौक होता. फार काही मोठ्ठा नव्हता. दोन दुकानं... एक उपाहारगृह.. बस. नकाशाप्रमाणे रस्ता शोधत गावाच्या चर्चकडे आम्ही निघालो. गावात अगदीच सामसूम होती. पण लोकं राहतायत हे जाणवत होतं. (अगदीच व्हेनिससारखी भुताटकी नव्हती!) छोट्या गल्ल्यातून पुढे जात जात शेवटी चर्च आलं.







इथेच गावाच्या तटबंदीमधले दुसरे प्रवेशद्वार होते. चर्चमध्ये गेल्यावर कळलं गावात एवढी शांतता का होती ते... आत बहुतेक तो संडे मास का काय असतो ना तो चालला होता. पन्नासएक लोकांसमोर एक पाद्री काहीतरी म्हणत होता. क्षणभर कळेना आत जावं का नको... शेवटी पटकन जाऊन शेवटच्या खुर्च्यांवर बसलो. चर्च बरचं जुनं होतं. उंच छत, रंगीत काचांच्या खिडक्या सगळं बघतच होतो तेवढ्यात सगळे उठले... मागून ऑर्गनचे सूर येऊ लागले आणि त्यांची प्रार्थना सुरु झाली. आम्हीपण उभारलो. पाद्री आता मंचावरून खाली येऊन एक-दोघांशी हस्तांदोलन करत होते. पुढे पुढे येत ते शेवटी आमच्यापर्यंत आले. पाद्री एकदम टिपिकल पाद्री होते! अगदी गुटगुटीत, हसर्‍या चेहेर्‍याचे!! मागे प्रार्थना सुरूच होती. त्यांनी आमच्याशी हस्तांदोलन करून आमचीपण चौकशी केली. प्रार्थना झाल्यावर एक एक मंडळी जाऊ लागली. पाद्री दारात उभारून प्रत्येकाचा निरोप घेत होते. आम्हीपण पुढे जाऊन चर्च बघितले आणि त्यांचा निरोप घेऊन बाहेर आलो.

आता आम्ही डोंगरावरच्या किल्याकडे मोर्चा वळवला. त्याची उंची पाहता मी एकट्यानेच जायचं ठरलं. सूर्य बऱ्यापैकी वरती आला होता पण हवेत अजून गारवा होताच. दगडी बांधलेल्या रस्त्यांनी जसं जसं मी वरती जाऊ लागलो तसं तसं उकडायला सुरवात झाली. सितादेलापर्यंत पोचलो तेंव्हा जाकीट, स्वेटर काढावा लागला. वरती बऱ्याच खोल्या होत्या. सगळीकडे दिशादर्शक बाण आणि माहिती व्यवस्थित होती. अख्या सितादेलावर मी एकटाच असल्याने जरा वेगळं वाटत होतं.







वरून खाली येताना वर जाणारी काही माणसं दिसली. आधी ठरल्याप्रमाणे बायको मुख्य चौकातल्या उपहारगृहात वाट बघत होती. उपहारगृह खच्चून भरलं होतं. आमचं जेवण येईपर्यंत बराच वेळ गेला. आम्हालाही काही घाई नव्हती. जेवण करून पुन्हा रेल्वे स्थानकावर गेलो तर पुढच्या रेल्वेला अजून बराच वेळ होता. पण बाहेर थंडी अजून वाढली असल्याने प्रतीक्षालयातच बसलो. गाडी साडेसहाला आली आणि परत नीसला पोचायला रात्र झाली.

रात्री नाताळ निमित्त केलेल्या सजावटीचे फोटो काढले.















यावर्षी इथे रशियन बाहुल्यांचं प्रदर्शन देखिल होतं.







तिथेच 'A फॉर डॉक्टर' असला काहितरी रशियन मुळाक्षरांचा बोर्डपण होता.





पुढच्या दिवशी सकाळी कान्न (Cannes) ला जायला रेल्वे पकडली. तसं कान्नमध्ये बघायला काही नाही. चित्रपट मोहोत्सवामुळे या गावाचं नाव झालं. असं म्हणतात की, जेंव्हा चित्रपट मोहोत्सव असतो तेंव्हाच कान्नमध्ये बघण्यासारख काही असतं. पण कान्न काय, पिसाचा मनोरा काय किंवा मोनालिसा काय... कितीही 'हे' असलं तरी आपल्या माहितीतल्या गोष्टी बघण्यातच आपल्याला रस असतो. हा चित्रपट मोहोत्सव जिथे होतो ते 'पॅले दे फेस्टिवल ए दे कॉन्गेस्' (Palais des Festivals et des Congrès)ठराविक दिवशीच उघडे असते. तसाही नुसता हॉल काय बघायचा! आम्ही गेलो तेंव्हा तो बंदच होता. मग त्या समोरच्या 'रेड कार्पेट'वरच फोटो काढले आणि मिनी-ट्रेन घेऊन कान फिरलो.





ती ट्रेन रस्त्यावरून जाणारीच होती. सोबत आजूबाजूच्या स्थळांची माहितीही चालली होती. त्यात कुठलेसे प्रसिद्ध हॉटेल त्यात कोण कोण हॉलीवूड तारे-तारका राहिले होते वै.वै. चालू होतं. पुढे ही ट्रेन थोडासा चढ चढून जुन्या कान्नमध्ये गेली. इथे पुन्हा छोटे रस्ते फिकट रंग दिलेल्या इमारती ई. होते. सर्वात वरती एक चर्च होतं. त्याच्या शेजारून अख्खं कान्न बघायला मिळालं.







टूर झाल्यावर आम्ही जेवण केलं. कान्नजवळ एका बेटावर जंगल कम बाग काहीतरी आहे ते बघायला जायचा बेत होता पण बोटीच्या धाक्यावर जाईपर्यंत बराच उशीर झाला होता. त्यामुळे तिथे समुद्रकिनारी थोडी टंगळ मंगळ करून नीसला परतलो.


आता उद्या दुसऱ्या देशात जायचं होतं! हो, मोनाको (Monaco) हा जगातला दुसरा सगळ्यात छोटा देश. (पहिला वॅटिकन सिटी). क्षेत्रफळ जेमतेम दोन वर्ग किलोमीटर!! नीसहून रेल्वेनी कान्नच्या विरुद्ध दिशेनी गेलं कि अर्ध्या तासात मोनाको येतं. हे शहर समुद्रकिनारी असलेल्या डोंगरावर वसलेले आहे. त्यामुळे अख्या शहरात बऱ्याच ठिकाणी लिफ्ट आणि सरकते जीने आहेत. मोनाको प्रसिद्ध आहे इथल्या फॉर्मुला-१ ग्रॉन् प्री मार्ग आणि मोंटे कार्लो कसिनो साठी. (पार्ल्यानी बिस्कीटाला मोनाको नाव का दिलं मला ठाऊक नाही!) इथेही नेहमीप्रमाणे पहिल्यांदा पर्यटन कार्यालयात गेलो. तिथे बरीच माहिती आणि नकाशे मिळाले. मग बसचे एका दिवसाचे तिकीट काढून (फक्त ३ युरो!!) राजवाड्यात 'चेंज ऑफ गार्ड्स' बघायला गेलो. राजवाडा मुख्य डोंगरापासून वेगळा असलेल्या एका मोठ्या टेकडीवर आहे. बस थांबते तिथेच एक मोठ्ठं मत्स्यालय आहे. हे पण चांगलं आहे म्हणतात. पण आम्ही आत गेलो नाही. या इमारतीच्या मागच्या टेकडीला सरळ कापल्यासारखा कडा आहे, जो सरळ समुद्रात जातो. इथून जुने मिनाको सुरु होते. परत छोटे रस्ते, आकर्षक रंगत रंगवलेली घरं वै. बघत आम्ही राजवाड्यासमोर पोचलो.











राजवाडा काय अगदी लै भारी नव्हता. बाहेर दोन रक्षक पहारा देत होते. बरोबर ११:५५ ला त्यांच्या हलचाली सुरु झाल्या. आतून अजून रक्षक आले. समोरच्या पोलीस मुख्यालयातून ताजे रक्षक आहे. त्यांच्याबरोबर वाद्यवृंद देखील होता. मग त्यांच्या नित्यक्रमाप्रमाणे जुने रक्षक परत निघून गेले आणि त्यांची जागा नवीन रक्षकांनी घेतली. आम्हीपण नव्या पर्यटकांना जागा करून देऊन उरलेले मोनाको बघायला निघालो.







खालच्या चार फोटोत आख्खा देश येतो!!









जुन्या मोनाकोतून फेरफटका मारला, दुपारची पेटपूजा आटोपून घेतली. पुढे बस घेऊन अनोख्या/विलक्षण बागेत (Jardin Exotique de Monaco) गेलो. ह्या बागेत मुख्यतः निवडुंगाची बरीच वेगवेगळी झाडं आहेत. डोंगर उतारावर नागमोडी वाटा करून आजूबाजूला बऱ्याच वेगवेगळया प्रकारचे निवडुंग लावले होते. कड्यावरून समोर राजवाड्याची टेकडी दिसते.

















तसंच उतरत खाली आल्यावर तिथे एक गुहा आहे. दर तासाला त्याची टूर असते. चुनखडीतून पाणी झिरपून तयार झालेल्या या गुहेत उतरायला तीनशे पायऱ्या होत्या. आत सगळीकडून पाणी ओघळत होतं. जसं जसं आत जावं तसं उकडायला सुरवात झाली. त्या क्षारयुक्त हवेचा वास देखील विचित्रच होता. पण मी पहिल्यांदाच अशा गुहेत आलो होतो, त्यामुळे मला चिक्कार आवडली.







आता मोनाको मधलं शेवटाचं ठिकाण, म्हणजे मोंटे कार्लो कसिनो, बघायला आम्ही गेलो. त्याच्यासमोर नाताळनिमित्त चिक्कार सजावट केली होती. तिथे आधी पर्यटकांना आत जाता येतं कि नाही याबद्दल शंका होती. मग चारी बाजूनी चक्कर मारली. सगळ्या भारी भारी गाड्या आजूबाजूला लावल्या होत्या... (त्यातच एक इटुकली स्मार्ट कारपण होती!) मग काही पर्यटकांना आत जाताना बघितल्यावर आम्ही पण आत शिरलो.







प्रवेश फी प्रत्येकी २० युरो होती. आता एवढी गर्दी नव्हती. पहिल्या दालनात सुटाबुटातील लोकं black jack खेळत होते. मी पहिल्यांदाच हे प्रत्यक्ष बघत होतो. त्या खेळाचे नियम मलाही माहिती नाहीत. पण सिनेमात इतक्या वेळेला पाहिलंय कि प्रत्यक्ष पाहताना सिनेमाचे चित्रीकरण बघतोय असंच वाटत होतं. कमीत कमी किती पैसे लाऊ शकता हे प्रत्येक टेबलावर लिहिलेले होते. वीस युरो प्रवेश फी देताना दहादा विचार केला होता, ते आकडे बघितल्यावर तर काढता पाय घेतला. कसिनोची इमारत बरीच जुनी आहे. पूर्वी हे ओपेरा हाउस होते. त्यामुळे भिंतीच काय छतदेखील दगडी मुर्त्या आणि चित्रांनी सजवलेले आहे. (फोटो काढायला बंदी होती) दुसऱ्या दालनात रुलेत (Roulette) होते. इथेही पैसेवाल्यांची चलती होती. एकंदर खेळणाऱ्यांत चिंकी पर्यटक (नक्की कुठल्या देशाचे ते कसे कळणार?!!) भरपूर होते. थोडा वेळ ते बघितल्यावर आम्ही शेवटच्या दालनात गेलो. ते दालन फट असलेल्या यंत्रांनी (Slot Machine) भरलेलं होतं. माझं कसिनोत उडवायचं बजेट ठरलेलं आहे... आख्खे दहा युरो! इथे त्याहून जास्त पैसे प्रवेश करण्यासाठीच द्यावे लागले असल्याने मला अजून पैसे उधळायचे नव्हते.

बाहेर आलो तेंव्हा सगळं मोनाको बघून झालं होतं आणि चिक्कार म्हणजे भयानकच आवडलं होतं. एवढासा देश पण किती वेगवेगळी आकर्षण होती! एक दिवस कसा गेला तेच कळलं नाही. हा एक दिवस आणि कान्नमधला एक दिवस... जमिन आस्मानाचा फरक!!! तरी थंडी असल्याने समुद्रकिनारी आम्ही गेलो नाहीच. रात्री रेल्वेने परत नीसला आलो. उद्या इथला शेवटचा दिवस होता. परवा सकाळी परत घरी निघायचं होतं.

शेवटच्या दिवशी आम्ही कॅसल हिल वर गेलो. वरून नीस आणि सभोवतालचा भूमध्य समुद्र मस्त दिसतो. इथे कोणे एके काळी किल्ला होता. नंतर झालेल्या बऱ्याच लढायांमध्ये तो जमीनदोस्त झाला आता तिथे एक छान बाग केलीये. भरपूर फिरल्यावर जुन्या नीसमध्ये पुन्हा एक चक्कर मारली.







नीसमध्ये अजून एक गोष्ट बाकी होती. परवा रात्री रात्रीच्या नीसचा फोटो घ्यायची संधी हुकली होती. आज मी एकटाच त्या टेकडीवर जाणार होतो. बसनी मधल्याच थांब्यावर उतरलो. खरच निर्मनुष्य रस्ता होता. मधेच एखादा जॉगर टेकडीवर पळत जात होता. बरंच धुकं असल्याने फोटो काही खास आले नाहीत. पण चलता है... नीसचे असेच चांगले चांगले फोटो काय गुगलवर भरपूर मिळतील, त्यापेक्षा माझा अनुभव महत्वाचा!







आता उद्या रेल्वेनी घरी परत! एकंदर खरोखर निवांत मजा करायला यायचं असेल तर नीस उत्तम. भारतीयांना तर खाण्यापिण्याचीही चंगळ आहे. उन्हाळ्यात आलं तर सुर्याहून पिवळं!! या प्रवासात हवामानानी आमची साथ काही दिली नाही. आँथ्रेवोचा एक दिवस सोडला तर बाकी ढगाळ हवा होती. थंडी तर होतीच (डिसेंबरमध्ये उकडायला हे काय ऑस्ट्रेलिया आहे!!) पण मस्त मजा आली.